"സുഖം തോന്ന്ന്നില്ലൊട്ടും. ഒരു ക്ഷീണം."
ഞാൻ പറഞ്ഞു "എന്നാ വീട്ടിപ്പോ. ഇന്ന് വ്യാഴം. നാളെ അവധിയെട്... എന്നിട്ട് വീട്ടിപ്പോ..."
"ഇല്ല വൈകുന്നേരം അവൻ വരും. തിങ്കളാഴ്ച വരാത്തതല്ലേ."

സാറിന്റെ മകൻ എഞ്ചിനീയറിംഗ് കോളേജിൽ വിദ്യാർഥി. സാറിനെ കാണാൻ എല്ലാ തിങ്കളാഴ്ചയും വ്യാഴാഴ്ചയും മുറിയിൽ വരും. സാർ വീട്ടിൽ പോയി വരുമ്പോഴും വീട്ടിലേക്ക് പോകുന്നതിനു തലേന്നും, വൈകിട്ട്.

സാർ വീണ്ടും പറഞ്ഞു "ഇന്ന് വരും. കണ്ടിട്ട് നാളെ പോകാം. നാളെ..."
ചാരുകസേരയിലേക്ക് ചാഞ്ഞു. ഞാൻ കട്ടിലിൽ ഇരുന്നു. ഒന്നും മിണ്ടാതെ എന്തോ ഓർത്ത്.

സി.ആർ ഓമനക്കുട്ടൻ എഴുതിയ ഈച്ചരൻ എന്ന കഥ ഇങ്ങനെയാണ് അവസാനിക്കുന്നത്. എന്നാൽ കഥയിലെ അച്ഛൻ, സി.ആറിന്റെ സഹ മുറിയൻ ഹിന്ദി മാഷ്, ആ കാത്തിരിപ്പ് തുടർന്നു. മരണം വരെ!

1976 മാർച്ച് ഒന്നിന് അടിയന്തരാവസ്ഥക്കാലത്താണ് റീജിയണൽ എഞ്ചിനീയറിംഗ് കോളേജിൽ നിന്നും അവസാന വർഷ വിദ്യാർഥിയായിരുന്ന രാജനെ പൊലീസ് പിടിച്ചുകൊണ്ട് പോകുന്നത്. ഈച്ചര വാര്യരുടെ പുസ്തക പ്രകാരം, ഈ സംഭവം നടക്കുന്നത് ഫെബ്രുവരി 28 രാവിലെ 6:30നാണ്. കോഴിക്കോട് ഫാറൂഖ് കോളേജിൽ നടന്ന ഡി സോൺ ഇന്റർ കോളേജ് യൂത്ത് ഫെസ്റ്റിവലിൽ പങ്കെടുത്ത് തിരിച്ചെത്തിയ സംഘത്തിനൊപ്പം ബസ്സിൽ നിന്നിറങ്ങിയ രാജനെ പൊലീസ് ജീപ്പിലേക്ക് വലിച്ചിടുകയായിരുന്നു. അതിനുശേഷം രാജനെ ആരും കണ്ടിട്ടില്ല.  

ഇതിനൊക്കെ മുൻപ് 1975 ജൂൺ 25 ന് ഓൾ ഇന്ത്യ റേഡിയോയിൽ ഇന്ദിര ഗാന്ധിയുടെ ശബ്ദത്തിൽ ഇന്ത്യ ആ വാർത്ത കേട്ടു.

"പ്രസിഡന്റ് അടിയന്തരാവസ്ഥ പ്രഖ്യാപിച്ചിരിക്കുന്നു. പരിഭ്രമിക്കേണ്ട കാര്യങ്ങൾ ഒന്നും തന്നെയില്ല. ഇന്ത്യയിലെ സാധാരണക്കാരായ സ്ത്രീകൾക്കും പുരുഷന്മാർക്കും ഉപകാരപ്രദമായ രീതിയിൽ പുരോഗമനാത്മകമായ നടപടികൾ ഞാൻ സ്വീകരിച്ചു വന്നപ്പോൾ മുതൽ തുടങ്ങിയ വ്യാപകമായ ഗൂഡലോചനകളെപ്പറ്റി നിങ്ങൾക്ക് അറിവുള്ളതാണല്ലോ"

ഒരു കാലത്ത് 'ഗൂങ്കി ഗുഡിയ' (മിണ്ടാട്ടമില്ലാത്ത പാവ) എന്ന് പ്രതിപക്ഷം ആക്ഷേപിച്ചുകൊണ്ടിരുന്ന ഇന്ദിര ഗാന്ധി ആത്മവിശ്വാസത്തോടെയാണ് അത് പറഞ്ഞത്. രാജ്യത്ത് ആഭ്യന്തര അസ്വസ്ഥതകൾ ഉടലെടുത്തതിനാൽ, ആർട്ടിക്കിൾ 352 പ്രകാരം ഇന്ത്യയിൽ അടിയന്തരാവസ്ഥ പ്രഖ്യാപിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. രാജനെപോലുള്ള അനേകരുടെ അവകാശങ്ങളെയും സ്വാതന്ത്ര്യത്തെയും ജീവനെയും ഹനിച്ചായിരുന്നു അടിയന്തരാവസ്ഥയുടെ തുടക്കം. കാർട്ടൂണിസ്റ്റ് അബു എബ്രഹാം ഇന്ദിരയുടെ ഈ നടപടിയെ ആവിഷ്കരിച്ചത് കുളിത്തൊട്ടിയിൽ കിടന്നുകൊണ്ട് ഓർഡിനൻസുകൾ ഒപ്പുവയ്ക്കുന്ന പ്രസിഡന്റ് ഫക്രുദീൻ അലി അഹ്‌മദിനെ വരച്ചു കൊണ്ടാണ്.

1976 ഫെബ്രുവരി 28 പുലർച്ചെ 3:30നാണ്  കോഴിക്കോട് ജില്ലയിലെ കായണ്ണയിൽ കെ. വേണുവിന്റെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള 13 അംഗ നക്സലൈറ്റ് സംഘം പൊലീസ് സ്റ്റേഷൻ ആക്രമിക്കുന്നതും തോക്കുകൾ അപഹരിക്കുന്നതും. അപ്പോൾ രാജൻ യൂത്ത് ഫെസ്റ്റിവലിൽ പങ്കെടുത്ത തന്റെ കോളേജ് ടീമിനൊപ്പമുണ്ടായിരുന്നു. തിരിച്ച് ഈ സംഘത്തിനൊപ്പം കോളേജിന് മുന്നിൽ എത്തിയ രാജനെയും സഹപാഠി ജോസഫ് ചാലിയെയും ക്രൈം ബ്രാഞ്ച് ഡിഐജി ജയറാം പടിക്കലിന്റെ പൊലീസ് പിടിച്ചുകൊണ്ട് പോവുകയായിരുന്നു. അല്ല... സ്റ്റേറ്റ് ആ യുവാവിനെ തട്ടിക്കൊണ്ടു പോവുകയായിരുന്നു. അതുമല്ലെങ്കില്‍... അടിയന്തരാവസ്ഥ ആ വിദ്യാർഥിയെ കൊല്ലാൻ കൊണ്ടുപോവുകയായിരുന്നു. പൊലീസിന്റെ കുപ്രസിദ്ധമായ കക്കയം ക്യാമ്പിൽ എത്തപ്പെട്ട രാജൻ, കൊടിയ ഭേദ്യങ്ങൾക്കാണ് ഇരയാവേണ്ടി വന്നത്. അവിടെയോ, എവിടെയോ വെച്ച് രാജനെ നമുക്ക് നഷ്ടമായി. സ്റ്റേറ്റിന് അതിന് കൃത്യമായി മറുപടി ഉണ്ടായിരുന്നില്ല.

എന്തുകൊണ്ട് രാജൻ എന്ന ചോദ്യത്തെ ചുറ്റിപ്പറ്റി ഒരുപാട് അഭ്യൂഹങ്ങൾ നിലവിലുണ്ട്. കായണ്ണയിലെ നക്സല്‍ ആക്രമണത്തിൽ പങ്കെടുത്തവരിൽ ഒരാൾ രാജൻ എന്ന പേര് വിളിക്കുന്നത് കേട്ടുവെന്ന തെളിവിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ അന്ന് ആ പ്രദേശത്തെ ഒരുപാട് രാജന്മാർ അറസ്റ്റിലാകുന്നുണ്ട്. മറ്റൊരു ആക്ഷേപം ആർഇസിയിൽ വെച്ച് മന്ത്രി വെള്ളൈ ഈച്ചരൻ പങ്കെടുത്ത പരിപാടിയിൽ രാജൻ അദ്ദേഹത്തെ അപമാനിക്കാനായി മനപ്പൂർവം ലങ്കാദഹനം എന്ന സിനിമയിലെ കനക സിംഹസനത്തിൽ കയറിയിരിക്കുന്നവൻ ശുനകനോ.. ശുംഭനോ എന്ന് പാടിയെന്നും ഇത് പോലീസിനെ ചൊടിപ്പിച്ചുവെന്നുമാണ്. ഇതിനെല്ലാം പുറമെ, ജയറാം പടിക്കലിന്റെ കണ്ണിൽ നക്സലൈറ്റ് വിമത പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ കേന്ദ്രമായിരുന്നു ആർഇസി. അടിയന്തരാവസ്ഥ അന്ന് യുവാക്കളിൽ വലിയൊരു വിഭാഗത്തെ നക്സലിസവുമായി അടുപ്പിച്ചിരുന്നു. രാജൻ നക്സൽ ആയിരുന്നു എന്നതിന് തെളിവുകളില്ല. അനുഭാവം ഉണ്ടായിരുന്നോ എന്നതിന്, അന്ന് അടിയന്തരാവസ്ഥ ആയിരുന്നു എന്ന ഉത്തരമേ ഉള്ളു.

അന്നത്തെ ആർഇസി പ്രിൻസിപ്പൽ ബഹാവുദീൻ വിവരം അറിഞ്ഞ ഉടനെ വിഷയത്തിന്റെ ഗൗരവം മനസ്സിലാക്കി അടുത്തുള്ള പൊലീസ് സ്റ്റേഷനുകളിൽ വിളിച്ച് കാര്യം തിരക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. പക്ഷെ അവർക്കാർക്കും അങ്ങനെ ഒരു അറസ്റ്റിനെപ്പറ്റി അറിവുണ്ടായിരുന്നില്ല. ഒടുവിൽ ഡിഐജി ഓഫീസിലെ ബന്ധങ്ങൾ വഴിയാണ് രാജനെയും കൂട്ടരേയും കക്കയം ക്യാമ്പിലേക്കാണ് കൊണ്ടുപോയിരിക്കുന്നതെന്ന് അദ്ദേഹം മനസ്സിലാക്കുന്നത്.

കക്കയം ക്യാമ്പ്, ആ പേര് മതിയായിരുന്നു ഭയം ഇരട്ടിക്കാൻ. ക്രൈം ബ്രാഞ്ച് തലവൻ ജയറാം പടിക്കൽ, ഡിഐജി മധുസൂദനൻ, എസ്പി കെ. ലക്ഷ്മണ എന്നിവരുടെ ക്രൂരമായ പരീക്ഷണശാല. കക്കയം കാടിനുള്ളിൽ മലബാർ സ്പെഷ്യൽ പൊലീസിന്റെ സുരക്ഷാ വലയത്തിനുള്ളിൽ വൈദ്യുതി ബോർഡിന്റെ തകര ഷീറ്റിട്ട കെട്ടിടത്തിൽ നടക്കുന്ന ക്രൂരമായ ചോദ്യം ചെയ്യലുകളെപ്പറ്റി അദ്ദേഹത്തിന് അറിയാവുന്നതാണ്. ഉടനെ തന്നെ അദ്ദേഹം രാജന്റെ അച്ഛൻ ഈച്ചര വാര്യരെ വിവരം അറിയിക്കുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന് മുഖ്യമന്ത്രി അച്യുതമേനോനെ അടുത്തറിയാം. വിവരങ്ങൾ ഈച്ചര വാര്യരെ അറിയിച്ച ശേഷം സ്വന്തം നിലയിൽ പ്രിൻസിപ്പൽ കക്കയം ക്യാമ്പിൽ പോകുന്നുണ്ട്. എന്നാൽ ജയറാം പടിക്കൽ മോശമായിട്ടാണ് ആ അധ്യാപകനോട് പെരുമാറുന്നത്. രാജൻ കസ്റ്റഡിയിൽ നിന്നും ചാടി പോയി എന്നും പടിക്കൽ പറയുന്നുണ്ട്. അല്ലെങ്കിലും ആരോടും ഒന്നും ബോധിപ്പിക്കേണ്ട കാര്യം ജയറാം പടിക്കലിനില്ലായിരുന്നു. MISA അഥവാ  Maintainance of Internal Security Act എന്ന കരിനിയമത്തിന്റെ ബലത്തിൽ, വെറും സംശയത്തിന്റെ പേരിൽ പൊലീസിന് ആരെ വേണമെങ്കിലും പിടിക്കാം, അടിക്കാം, തടവിലാക്കാം.

ആ കാലത്ത് പിടിയിലാവുന്ന ഒരാളെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നത് പൊലീസ് അല്ല സ്റ്റേറ്റും ചൂരലും ഉലക്കയുമായിരുന്നു. പൊലീസ് ഇവയെ ശരീരവുമായി സംവദിക്കാൻ വിടുന്ന എണ്ണയിട്ട യന്ത്രം മാത്രം. രാജനും ആ രീതിയിൽ ഉലക്ക കൊണ്ടുള്ള ഉരുട്ടലിന് വിധേയനാവുന്നു. ഈ പീഡന മുറ അനുഭവിച്ച പലരും പിന്നീട് ഓർമക്കുറിപ്പുകളിൽ മാനസിക സംഘർഷത്തോടെ ആ അനുഭവം പങ്കുവെയ്ക്കുന്നുണ്ട്.

ആദ്യം  വസ്ത്രങ്ങൾ ഊരി ഒരു ബെഞ്ചിലേക്ക് മലർത്തി കിടത്തും. കൈകൾ ബെഞ്ചുമായി ചേർത്ത് പുറകിലേക്ക് കെട്ടും. കാലുകൾ കൂട്ടിക്കെട്ടും. വായിൽ തുണിതിരുകും. ശേഷം രണ്ട് പൊലീസുകാർ ചേർന്നു തുടയിലൂടെ ഉലക്ക ഓടിക്കും. എല്ലിൽ നിന്നും മാംസം വേർപെടുന്നത് വരെ. പിന്നെ ഒരു ഇടവേള. പൊലീസുകാർ ക്ഷീണിച്ചാലാണിത്. കായിക ക്ഷമത കൂടിയ ഇനം പൊലീസായിരുന്നു എന്നതുകൊണ്ട് ഈ ഇടവേളകൾ വരാൻ സമയം കുറേയെടുക്കും. അപ്പോഴേക്കും ബെഞ്ചിൽ കിടക്കുന്ന ആൾ മരണാസന്നനായി കാണും. രാജനും ഇതുതന്നെയാണ് സംഭവിച്ചത്.

സംഭവം നടന്ന ഉടനെ തന്നെ അന്നത്തെ ആഭ്യന്തര മന്ത്രിയായിരുന്ന കെ. കരുണാകരനെ ഈച്ചര വാര്യർ കാണുന്നുണ്ട്. "രാജൻ... ആ പേര് ഞാൻ എവിടെയോ കേട്ടിട്ടുണ്ട്. അവൻ എന്തോ സീരിയസ് പ്രശ്‌നത്തിൽ ചെന്ന് ചാടിയിട്ടുണ്ട്. എല്ലാം ശരിയാക്കാം" എന്നൊക്കെ കരുണാകരൻ അന്ന് ഈച്ചര വാര്യരോട് വെറുതെ പറയുന്നുണ്ട്. പിന്നീട് പൊലീസ് കസ്റ്റഡിയിൽ നിന്നും രാജൻ ചാടിപ്പോയി എന്ന കഥ, പലവഴി വാര്യർ മാഷിന്റെ ചെവിയിലെത്തുന്നു. അപ്പോഴും കാര്യങ്ങൾ വ്യക്തമല്ല. കരുണാകരനെ കണ്ട പോലെ അന്നത്തെ മുഖ്യമന്ത്രി അച്യുതമേനോനെയും മാഷ് പലവട്ടം സമീപിക്കുന്നുണ്ട്. "നിങ്ങളുടെ മകനെയും തിരഞ്ഞ് ഞാൻ നാട്ടിലെ പൊലീസ് സ്റ്റേഷനുകൾ കയറി ഇറങ്ങണോ" എന്ന് ചോദിച്ചത് ആ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് മുഖ്യമന്ത്രിയാണ്. ഒരുപക്ഷെ അടിയന്തരാവസ്ഥയിൽ മുഖ്യന്ത്രിക്കും ചെന്നെത്താവുന്നതിന് അപ്പുറമായിരുന്നിരിക്കാം, കക്കയം ക്യാമ്പും ആഭ്യന്തര വകുപ്പും.

1977 മാർച്ച് 21. 21 മാസങ്ങൾക്കുശേഷം അടിയന്തരാവസ്ഥ നീക്കപ്പെടുന്നു. ഇന്ദിരാ ഗാന്ധി ലോക്സഭ തെരഞ്ഞെടുപ്പ് പ്രഖ്യാപിക്കുന്നു. തന്റെ ഭരണത്തിൽ ജനങ്ങൾ സംതൃപ്തരായിരുന്നു എന്ന ഇന്ദിരയുടെ തെറ്റിദ്ധാരണ അല്ലെങ്കിൽ ഇന്റലിജിൻസ് വീഴ്ചയാണ് അതിന് കാരണമായി തീർന്നത്. ഫലം വന്നപ്പോൾ ഇന്ദിര തോറ്റു. 298 സീറ്റുകൾ നേടി മൊറാർജിയും കൂട്ടരും അധികാരത്തിൽ വന്നു. എന്നാൽ സാക്ഷര കേരളം അപ്പോഴും വ്യത്യസ്തമായി ചിന്തിച്ചു. അവർ കോൺഗ്രസ് നേതൃത്വം കൊടുത്ത ഐക്യ മുന്നണിക്ക് ഒപ്പമായിരുന്നു.

1977 മാർച്ച് 25ന് ഈച്ചര വാര്യർ ഹേബിയസ് കോർപസ് റിട്ട് ഫയൽ ചെയ്തു. അടിയന്തരാവസ്ഥയ്ക്കുശേഷം ഒരു ഇന്ത്യൻ ഹൈക്കോടതിയിൽ ഫയൽ ചെയ്യപ്പെടുന്ന ആദ്യ റിട്ട്. പിറ്റേന്ന് നിയമസഭയിൽ പ്രതിപക്ഷം ഈ റിട്ടിനെ മുൻ നിർത്തി ചോദ്യങ്ങൾ ചോദിച്ചു. രാജനെ അറസ്റ്റ് ചെയ്തിട്ടില്ല എന്ന നിലപാടാണ് അന്ന് കരുണാകരൻ എടുക്കുന്നത്. 1977ൽ നടന്ന നിയമസഭ തെരഞ്ഞെടുപ്പിൽ കോൺഗ്രസ്സ് 140 സീറ്റിൽ 111 സീറ്റുകൾ നേടി വിജയിക്കുകയും കരുണാകരൻ മുഖ്യമന്ത്രിയാവുകയും ചെയ്തു. എന്നാൽ ഏപ്രിൽ 13നു വന്ന ഹൈക്കോടതി നിരീക്ഷണം, കരുണാകരൻ സത്യം മറച്ചു വെയ്ക്കാൻ ശ്രമിച്ചു എന്നായിരുന്നു. ഇതേതുടർന്ന് 1977 ഏപ്രിൽ 25ന് കരുണാകരൻ മുഖ്യമന്ത്രി സ്ഥാനം രാജിവെയ്ക്കുന്നു. ജൂൺ 13ന് ഉത്തരവാദിത്തപ്പെട്ട പദവിയിലിരുന്ന് വ്യാജ സത്യവാങ്മൂലം നൽകിയതിന് കരുണാകരനെതിരെ ക്രിമിനൽ കുറ്റം ചുമത്തണം എന്ന് ഹൈക്കോടതി കൽപ്പിക്കുന്നു. പ്രതികൾ സുപ്രീംകോടതിയിൽ അപ്പീൽ പോയെങ്കിലും ഫലം ഉണ്ടാകുന്നില്ല. ഹൈക്കോടതി വിധി ശരിവെച്ച സുപ്രീംകോടതി രാജനെ ഹാജരാക്കാൻ ഉത്തരവിടുന്നു. രാജൻ ഹാജരാക്കപ്പെടുന്നില്ല. പ്രതികൾ ശിക്ഷിക്കപ്പെടുന്നില്ല. കേസിന്റെ അന്തിമ വിധി വന്നപ്പോൾ പ്രതികൾ എല്ലാം തന്നെ കുറ്റവിമുക്തരാക്കപ്പെടുന്നു.

പിന്നീട് എട്ടോളം കേസുകൾ രാജനായി ഈച്ചര വാര്യർ നടത്തി. ഉറച്ച സാക്ഷിയായി രാജന്റെ പ്രിൻസിപ്പൽ ബഹാവുദീനും നിലകൊണ്ടു. എന്നാൽ രാജനെ എങ്ങനെ കൊന്നുവെന്നും മൃതദേഹം എന്ത് ചെയ്തു എന്നും അഭ്യൂഹങ്ങൾ മാത്രം നിലനിൽക്കുന്നു. ദേശാഭിമാനിയിൽ വന്ന അപ്പുകുട്ടൻ വള്ളികുന്നിന്റെ കക്കയം ക്യാമ്പ് കഥപറയുന്നു എന്ന പരമ്പര ഒഴിച്ചാൽ മാധ്യമങ്ങൾ ഈ വിഷയത്തെ അത്ര കണ്ട് ഏറ്റെടുത്തില്ല. രാജനെ തേടിയുള്ള അന്വേഷണത്തിൽ ഈച്ചര വാര്യർക്കൊപ്പം സഞ്ചരിച്ച സി.ആർ ഓമനക്കുട്ടൻ 'ശവംതീനികൾ' എന്ന പുസ്തകത്തിൽ ആ അച്ഛൻ അനുഭവിച്ച പല സംഘർഷങ്ങളും വിവരിക്കുന്നുണ്ട്.

വാര്യർ മാഷ് രാത്രിയിൽ ഉറക്കത്തിൽ കരയും. അപ്പോൾ ഒന്ന് തൊട്ടാൽ മതി. വീണ്ടും ഉറക്കത്തിലേക്ക് വീഴും. ആ സ്പർശം അബോധത്തിൽ ചിലപ്പോൾ ആ മനുഷ്യനെ തന്റെ മകനുമായി അടുപ്പിക്കുന്നുണ്ടാവാം.

തന്റെ മകൻ എവിടെ എന്ന ചോദ്യത്തിന് മറുപടി കിട്ടും വരെ പോരാട്ടം തുടരും എന്ന നിശ്ചയദാർഢ്യത്തോടെ ആ അച്ഛൻ ജീവിച്ചു. ആ നിശ്ചയ ദാർഢ്യമാണ് രാജൻ എന്ന യുവാവ് കേരളത്തിൽ ജീവിച്ചിരുന്നു എന്നും അയാൾക്ക് അനീതി നേരിട്ടു എന്നും തലമുറകളെ അറിയിച്ചത്.

അടിയന്തരാവസ്ഥയൊക്കെ പൊയ്‌ പോയില്ലേ എന്ന് പറയാൻ അബദ്ധത്തിൽ പോലും നാവ് വളയ്ക്കരുത്. അത് സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്റെ എല്ലാ സീമകളും ലംഘിച്ച് നമ്മുടെ മൂക്കിന് തുമ്പത്ത് വന്നു നിൽപ്പുണ്ട്. തന്റെ കുഞ്ഞിനെ എന്തിനാണ് മരണത്തിനു ശേഷവും മഴയത്ത് നിർത്തിയിരിക്കുന്നതെന്ന് ആ അച്ഛൻ ചോദിച്ചു. ആ ചോദ്യം ഇന്നും കേരളീയ മനസാക്ഷിയിൽ മുഴങ്ങി കേൾക്കുന്നുണ്ട്. ആ ചോദ്യത്തിന്റെ പാപഭാരം ഇന്നും പല ചുമലുകളും താങ്ങുന്നുണ്ട്. പൗരരെ ഇരുട്ടിലാക്കുന്ന നാല് ചുവരുകൾക്കുള്ളിൽ തളച്ചിടുന്ന അപ്രഖ്യാപിത അടിയന്തരാവസ്ഥകളുടെ കാലത്തും ബോധത്തിന്റെ ഒരു കിളിവാതിലെങ്കിലും തുറന്നിടാൻ മറക്കരുത്. കാരണം നീതി നിഷേധിക്കപ്പെട്ട അനേകർ ഇപ്പോഴും മഴയത്ത് നിൽക്കുകയാണ്.